GABINET TERAPII MANUALNEJ / WYKŁADY / Bóle kręgosłupa

Bóle kręgosłupa – przyczyny i źródła bólu

„Dysfunkcje kręgosłupa objawiające się bólem potrafią zmienić życie w koszmar...
sami jesteśmy sobie winni.”

„Gdy ktoś sprzeciwia się naturze, ona odpowiada ciosem, mści się”

Większość dysfunkcji (czyli zaburzenie funkcji) narządu ruchu objawia się bólem. Ból ten, może być odczuwany jako chroniczny lub ostry, co jest zwiastunem procesu chorobowego. Czasem bardzo ciężko znoszony przez chorych. W początkowym stadium ból może być niewielki i trwać latami, następnie znikać i wracać z biegiem lat. Zawsze on jednak rośnie i przeradza się w ból ciężki. To tak jak z nieodrobioną lekcją – dolegliwości narastają. Czasami jest to ból miejscowy, czasem promieniuje w odległe miejsca, ale zawsze posiada cechę, która jest pożądaną, gdyż określa, w którym miejscu coś się dzieje i w jaki sposób można pracować, tzn. służy do badania, postawienia diagnozy i zaplanowania odpowiedniej terapii.

Można powiedzieć, że ból jest naszym sprzymierzeńcem i jest podpowiedzią, że w naszym organizmie dzieje się coś złego. Tylko niestety w większości przypadków nie reagujemy na pierwsze sygnały. Dopiero, gdy ból jest bardzo mocny i nie można wytrzymać, to wtedy idziemy do lekarza.

Ból jest obroną organizmu przed chorobą. Takie hasła, jak „z bólem można żyć”, „to musi tak boleć” jest wielkim nieporozumieniem. Jeżeli raz boli, a raz nie boli – to znaczy, że może nie boleć wcale.

Najczęstszą przyczyną bólu kręgosłupa i stawów kończyn jest utrata funkcji danego stawu, wskutek nadmiernego napięcia tkanek (mięśni, więzadeł). Wskutek nadmiernego napięcia dochodzi do zaburzenia funkcji stawu (kręgosłup, czy stawy obwodowe), a może być też odwrotnie. Zaburzenie w stawie, np. wskutek urazu, gwałtownego ruchu bez asekuracji powoduje nadmierne napięcie tkanek okołostawowych i tkanek daleko leżących od miejsca zaburzonego (poprzez przebiegające unerwienie).

Zaburzenie w stawie (dysfunkcja) uwidacznia się ograniczeniem ruchomości w stawie - czyli staw jest zablokowany. Staw jest otoczony tkanką łączną (więzadła, ścięgna, torebka stawowa) i mięśniami. Blokada powoduje, że część tkanki pozostaje w stanie ciągłego napięcia, a część rozciągnięta, co doprowadza do przeciążeń tych tkanek, ponieważ są one w ciągłej pracy. Tkanki nie wytrzymują takiej sytuacji. Dlatego znajdujące się tam liczne receptory bólu reagują i tak powstaje ból, a inne receptory w tych tkankach sygnalizujące o czuciu i położeniu tkanek wysyłają do Centralnego Układu Nerwowego (CUN) informację o nieprawidłowym położeniu tych tkanek, czy też stawu. Odpowiedzią CUN na przeciążenia tkanek jest wysyłanie dodatkowego napięcia, po to, aby narząd ruchu utrzymać w pionie, w tym celu, aby człowiek mógł funkcjonować.

Dodatkowe napięcie może spotęgować ból i wywołać niekorzystną reakcję psychiczną. Mechanizmem obronnym CUN na taki stan rzeczy jest wytworzenie jeszcze dodatkowego napięcia. A to zwiększa jeszcze ból i jeszcze większe napięcie. Powstaje patologiczne błędne koło. Dochodzi do przeciążeń.

Napięcie tkanek i ich przeciążenie na poziomie kręgosłupa może wywoływać ucisk na korzeń nerwowy, a w konsekwencji lumbago, dorsalgię, dyskopatię z promieniowaniem i bólem do kończyn dolnych lub górnych. Lekceważenie pierwszych objawów bólowych doprowadza z czasem do zmian strukturalnych – do zwyrodnień, do zmian nieodwracalnych. Tu należy zaznaczyć, że zwyrodnienia nie bolą, to bolą tkanki okołostawowe. Zwyrodnienia kostne są mechanizmem obronnym w wyniku nadmiernego przeciążenia tkanek.

Każde zablokowanie stawu międzykręgowego może wywierać wpływ na:

mięśnie okołostawowe – poprzez gałąź tylną nerwów rdzeniowych;
mięśnie tułowia – poprzez gałąź przednią nerwów rdzeniowych;
skórę – poprzez gałąź tylną nerwów rdzeniowych;
układ naczyniowy i układ trzewny.

Bardzo często jest ścisły związek pomiędzy zablokowaniem stawów kręgosłupa, a bólami narządów wewnętrznych poprzez połączenia (gałęzie łączące) nerwów rdzeniowych z układem autonomicznym.

W terapii zatem dąży się do zmiany położenia tkanek, czyli usunięcia podrażnienia proprioceptorów i nocyceptorów w stawach kręgosłupa, czy w stawach obwodowych, poprzez rozluźnienie więzadeł, mięśni i przywrócenie prawidłowej ruchomości stawu, a także dąży się do uzyskania rozluźnienia mięśni obwodowych unerwionych przez dany nerw wychodzący z kręgosłupa.

Przyczyny zablokowań i przeciążeń układu ruchu.

Bezpośrednie – niewłaściwy ruch, uraz sportowy, przeciążenie bez asekuracji mięśni, czyli wykonany przy nieodpowiednim napięciu mięśniowym.
Pośrednie – nierównowaga statyczna i mięśniowa.

Nierównowaga statyczna – to skręcenie i skośność miednicy. Składają się na to: zablokowania stawów krzyżowo-biodrowych, a skutkiem tego może być nierówna długość kończyn dolnych, nierównowaga mięśniowa powodująca bóle kości krzyżowej, pośladków, promieniujące do kończyn dolnych.

Nierównowaga mięśniowa – normalna praca mięśni polega na jego kurczeniu i rozluźnieniu. Często jednak mięśnie zmuszone są przez różne sytuacje do pracy w stałym napięciu, bez jego rozciągania i rozluźniania. To doprowadza do przeciążeń mięśni. Mięśnie stają się sztywne, napięte i z czasem dochodzi do ich przykurczu. Same mięśnie przeciążone stają się bolesne i mogą dawać odczucie promieniowania do kończyn dolnych, drętwienia.

Nierównowaga mięśniowa może być w płaszczyźnie bocznej, np. przykurcz zginaczy bioder, pogłębienie lordozy lędźwiowej, plecy okrągłe, ale także w płaszczyźnie czołowej, gdy jedna połowa ciała jest bardziej napięta, np. skoliozy.

Na nierównowagę statyczno-mięśniową składają się:

asymetria miednicy – jest to skręcenie i skośność miednicy w wyniku zablokowania skb. Do asymetrii miednicy może dojść wskutek urazu, nieprawidłowego ruchu, po nieprawidłowym asymetrycznym siedzeniu, staniu na jednej nodze. Skutkiem takich postaw jest powstanie nierówności kończyn dolnych.
nierówna długość kończyn dolnych – może być rzeczywista, ale bardzo często mamy do czynienia z pozornym skrótem kończyn dolnych wskutek nieprawidłowych postaw, zachowań czy nawyków ruchowych. Nierówna długość kończyn dolnych doprowadza do nierównowagi mięśniowej.
deformacje stóp – są bardzo często przyczyną bólów kręgosłupa, bioder, barków, np. koślawość pięty doprowadza do nieprawidłowego obciążania kolan, co sprzyja pogłębieniu rotacji wewnętrznej w stawie biodrowym i powstawaniu przodopochylenia miednicy. Konsekwencją takiego ustawienia miednicy są bóle w biodrze, a z biegiem lat może dojść do zwyrodnień w stawie biodrowym.
Przodopochylenie miednicy pociąga przeponę i podrażnia nerw przeponowy, który ma połączenie z szyją. Poprzez ten nerw dochodzi do podrażnienia segmentu szyjnego C2-C3-C4, a to z kolei może wywołać bóle barku, łokcia.
zaburzenia stereotypów ruchowych – jest to częste przebywanie w jednej nieprawidłowej pozycji bez możliwości rozluźnienia, np. praca przy biurku powoduje pochylenie tułowia i przykurcz zginaczy bioder i tułowia. Konsekwencją takiej częstej postawy może być ból bioder, kręgosłupa, szyi.
- praca przy komputerze może powodować dolegliwości szyjno-barkowe jeśli postawa przy komputerze jest nieprawidłowa lub komputer ustawiony jest z boku zamiast na wprostoczu i twarzy;
- nieprawidłowe siedzenie podczas jazdy samochodem, nieodpowiednie wsiadanie i wysiadanie z samochodu;
- nieprawidłowy chód, np. chodzenie na wysokich obcasach, sprzyja przeciążeniu mięśni łydek i ich przykurcz, a konsekwencją po latach jest przykurcz zginaczy bioder, bóle bioder, kręgosłupa. Z kolei zbyt mocne obciążanie pięt powoduje przeciążenie zginaczy bioder i prostowników kolana. Następuje wtedy, tzw. „zatrzaśnięcie kolan” i nadmierne napięcie mięśni kolan i pleców,a to może wywołać bóle tych mięśni ciała.
- nieodpowiednie siedzenie, np. na kości ogonowej, przyczynia się do nadmiernego rozciągania tej części ciała i do bólów kości krzyżowej, ogonowej, kręgosłupa lędźwiowego.
- częste siedzenie z założoną noga na nogę powoduje przykurcz mięśni przywodzicieli i bóle w obrębie miednicy.
przeciążenia zawodowe – bardzo często ciężka fizyczna praca w pozycji stojącej, w przodopochyleniu, nieprawidłowe dźwiganie ciężkich przedmiotów doprowadza do przeciążeń kręgosłupa i całego narządu ruchu.
wady postawy – wszelkie odchylenia od normy, odchylenia od krzywizn naturalnych jak.np.plecy okragłe, czy skoliozy przyczyniają się do przeciążeń układu ruchu i z czasem do zmian strukturalnych i dolegliwości w obrębie tego narządu.

Nieprawidłowości mogą powstawać już w wieku niemowlęcym np. nieodpowiednie obuwie noszone przez dzieci, zbyt wczesne wsadzanie dziecka do chodzików, gdy narząd ruchu nie jest jeszcze przygotowany do chodzenia. Doprowadzić to może do asymetrii miednicy, koślawości stóp, kolan i powstawania wad postawy.

Przyczyny i źródła bólu.

Przyczyny i dolegliwości bólowe można podzielić na trzy części:

zespoły przeciążeniowe,
zespoły korzeniowe,
przyczyny psychogenne.

Zespoły przeciążeniowe.

Do niedawna twierdzono, że przyczyną bólów krzyża, czy innych części kręgosłupa są zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa, a przede wszystkim krążka międzykręgowego. Tego typu zmiany są to zmiany nieodwracalne. Z praktyki terapeutycznej wynika jednak, że bardzo częstą przyczynę bólów kręgosłupa stanowią zaburzenia czynnościowe mięśni i stawów bez ucisku na korzeń nerwowy, czy rdzeń kręgowy. Wynika to, z nierównowagi statycznej mięśni i tkanek okołostawowych, powodujące podrażnienie i przeciążenie tych tkanek.

Podrażnienie tkanki łącznej okołostawowej (torebki i więzadła kręgosłupa).

Podrażnienie to, powstaje wskutek ściskania lub rozciągania tych tkanek. W początkowej fazie ból jest niewielki i może trwać latami, znikać, wracać z biegiem lat, zawsze rośnie i przeradza się w ból ciężki. Czasem są to bóle miejscowe, często promieniujące w odległe miejsca przypominające ból, jak przy ucisku na korzeń nerwowy.

Więz. krzyżowo-biodrowe (skb) – powstaje w skutek zablokowania skb po uprzedniej nierównowadze statycznej miednicy lub urazu. Ból – do kkd, S, pośladków, po stronie zewnętrznej uda. Bardzo często towarzyszą objawy wegetatywne (bóle głowy, zawroty, mdłości, rozwolnienia, zaparcia, bolesne miesiączki). Pacjent nie może leżeć na brzuchu.

Więz. biodrowo-lędźwiowe – występuje bolesny ucisk wyrostka kolczystego L5 oraz grzebieni biodrowych, czasem ból promieniujący do pachwiny. Chory nie może stać na jednej nodze.

Więz. krzyżowo-guzowe – ból objawia się po tylnej części kd, ból pięty, łydki, drętwienie łydki, uczucie zimna i chłodu stóp, w związku z tym występują problemy z chodzeniem. Bardzo często boli kość ogonowa. Bóle nasilają się w pozycji siedzącej, przy zakładaniu noga na nogę, podczas stania, chodzenia. Dolegliwości powyższe bardzo często utożsamiane są z rwą kulszową.

Więz. nadkolcowe – bóle kości krzyżowej promieniujące do kkd. Mają charakter pseudo korzeniowy.

Więz. nadk. L1-L2 – mogą wywoływać kolkę nerkową, skurcz jądra i dolnej ściany brzucha.

Więz. nadk. S1-S2 – ból L/S i do kości ogonowej.

Więz. nadk. THm – bóle tego rejonu, bóle opasujące klatkę piersiową, łokcia, tzw. łokieć tenisisty, niektóre dolegliwości migrenowo-wegetatywne.

Podrażnienie tkanki okostnej.

Pojawia się bólem danego miejsca. Jest to, tzw. ból miejscowy. Przyczyną podrażnienia tkanki okostnej jest podrażnienie części więzadeł, które przyczepiają się do tego miejsca z kością z powodu przeciążenia tych tkanek.

Najczęściej istniejące miejsca to:

wyrostki kolczyste kręgosłupa;
guzy piętowe – początek to w.k-g;
nadkłykieć k. ramiennej – początek C i Thm;
żebra – mięśnie oddechowe i skośne brzucha;
kość ogonowa;
mostek –mięśień piersiowy i skośne brzucha;
kolce biodrowe – staw biodrowy, skb.

Zaburzenia skóry i tkanki podskórnej.

Powstaje w skutek zablokowania odpowiedniego segmentu kręgosłupa i ucisku na gałęzie nerwowe. Następuje zaburzenie czucia skóry (przeczulica, niedoczulice). W skórze tworzą się zgrubienia, grudki, duża bolesność skóry.

Przeciążenia mięśni.

Podrażniony mięsień może boleć sam w sobie, a także dawać bóle promieniujące. Ból charakterystyczny jak przy ucisku na korzeń nerwowy, z którego otrzymuje zaopatrzenie. W mięśniach tych można spotkać liczne punkty, które są wrażliwe i bolesne na dotyk.

m. gruszkowaty – wywołuje tzw. rwę kulszową gruszkowatą przypominającą typową rwę kulszową, ponieważ przechodzący przez niego nerw kulszowy, może być podrażniany przez przykurczony mięsień. Podrażniony mięsień gruszkowaty wywołuje ból pośladka, kolana, pachwiny, ból głęboki w biodrze, częste oddawanie moczu, bolesne miesiączki.

m. pośladkowy – daje bóle S, pośladków oraz krętarza k. udowej.

m. napinacz powięzi szerokiej – wywołuje bóle okolicy stawu biodrowego po stronie bocznej, bóle stawu kolanowego, okolic kostki zewnętrznej, stopy.

m. prosty uda – pochyla kość biodrową do przodu drażniąc więzadła skb, wywołując ból tych więzadeł, ból kolana, ściskając kolano chory przenosi ciężar ciała na pięty co przeciąża lędźwie i ból w tej okolicy. Bierze udział w dysfunkcji stawu biodrowego, bóle pachwiny przy maksymalnym przyciągnięciu uda do klatki piersiowej.

m. biodrowo- lędźwiowy – powoduje pogłębienie lordozy lędźwiowej, doprowadzając do dysfunkcji stawu biodrowego, przeciąża skb, wywołuje połowicze bóle głowy, bóle podbrzusza, zaparcia, bolesne miesiączki, ostry ból krzyża.

m. prostownik grzbietu – ból wyrostków kolczystych, poprzecznych, bóle lędźwi, Th.

Są to wybrane, wyizolowane mięśnie. Z reguły w dolegliwościach bierze udział kilka mięśni zmieniając postawę i chód.

Zaburzenia najczęściej istniejące z przeciążeń.

Przeciążenia C – bóle barków, RR, nadgarstków, palców z uczuciem drętwienia, mrowienia, zimna.

Przeciążenia TH – bóle klatki piersiowej, Th, żeber, mdłości, choroby narządów wewnętrznych.

Zespół hiperlordozy C, L – ściskanie i podrażnienie więzadeł, nierównowaga mięśniowa.

Zespół dyslordozy C, L – rozciąganie mięśni, więzadeł wskutek spłaszczenia kręgosłupa. Sprzyja wysuwaniu się dysków i wypadnięciu jąder, dyskopatii.

Zaburzenia stawu biodrowego – rzutują najczęściej na dolegliwości odc. lędźwiowego kręgosłupa. Mogą pozorować lędźwioból, bóle uda po stronie zewnętrznej, bóle pośladków, skb. Mogą pozorować chorobę stawu kolanowego, poprzez skb – zawroty, mdłości.

Skutki przeciążeń.

Zmęczenie mięśni w całym organizmie.
Stwardnienia, zgrubienia mięśni, skóry. Mięśnie stają się bolesne, z których ból promieniuje na znaczną odległość.
Objawy pseudoneurologiczne, poprzez ucisnięcie nerwu biegnącego przez napięty mięsień. Dochodzi w tej okolicy do mrowienia, cierpnięcia, drętwienia, osłabienia siły.
Zaburzenia krążenia – ucisk na naczynia, utrudnione jest odprowadzenie produktów przemiany materii w postaci obrzęków, bólu, obniżenia temperatury kończyn dolnych.
Ograniczenie gry ślizgu stawowego (blokada stawu) – z czasem do zwyrodnień stawu biodrowego, kręgosłupa, kolan.
Zespoły korzeniowe – jako odpowiednik zablokowania stawów kręgosłupa.
Skrócenie i zwłóknienie mięśni – zwyrodnienie tkanek miękkich.
Zaburzenie stereotypów ruchowych – sztywność męśni, zniedołężnienie, utrata sprawności fizycznej.

Zespoły korzeniowe.

Zespoły korzeniowe występują, gdy proces chorobowy najczęściej dotyczy ucisku na korzeń rdzeniowy, wskutek zmniejszenia światła otworu międzykręgowego przez, który przebiega korzeń nerwowy.

Zmniejszenie światła otworu międzykręgowego spowodowane może być procesem zwyrodnieniowym, zaburzeniem ruchomości stawu międzykręgowego, przeciążeniem tego odcinka, co powoduje podrażnienie torebki stawowej i jej obrzęk, a w konsekwencji podrażnienie i uciśnięcie korzenia nerwowego.

Najczęstrzą reakcją na ucisk korzenia nerwowego jest ból, z reguły promieniujący, rzutowany „jak po drucie”. Może on przypominać porażenie prądem elektrycznym. Może to być ból ostry i przewlekły. Wskutek długotrwałego ucisku na korzeń występują zaniki mięśniowe, cierpnięcia, mrowienia, obrzęki kończyn, zaburzenia czucia skórnego.

Ochronne napięcie mięśni wymusza niekiedy nienaturalne pozycje ciała, tzw. przyjmowanie pozycji obronnych. Nadmierne spoczynkowe napięcie mięśni utrzymujące się przez dłuższy czas doprowadza wtórnie do przeciążeń i podrażnień tych okolic, a także mięśni tych okolic i unerwianych przez ten nerw.

Należy odróżnić zespoły korzeniowe od zespołu rzekomo korzeniowego.

Zespół korzeniowy – bezpośredni ucisk na korzeń.
Zespół pseudokorzeniowy – przeciążenie więzadeł, mięśni i tkanek okołostawowych.

Bardzo często oba zespoły nakładają się na siebie. Dlatego też ważne jest dokładny wywiad, badanie manualne i ruchowe i postawienie dokładnej diagnozy celem prawidłowej terapii. Zdarza się, że do zespołów korzeniowych dochodzi ból z wypadnięciem jądra galaretowatego dysku, tzw. dyskopatie.

Dyskopatia – następuje wskutek uszkodzenia dysku i jądro tego dysku przedziera się do kanału kręgowego uciskając na korzeń nerwowy, a czasem na rdzeń kręgowy. Nałożenie problemu z wypadnięciem dysku i uciśnięciem na korzeń nerwowy nazywa się - konfliktem korzeniowo – dyskowym. Zdarza się także uwięźnięcie jądra w uszkodzonym dysku. Skutkiem tego jest blokada ruchów, tzw. utykanie, a w następstwie tego objawy, jak przy zablokowaniu stawu międzykręgowego.

Dolegliwości towarzyszące dyskopatii są bardzo ciężkie – silne bóle krzyżowo–lędźwiowe, bóle promieniujące do kończyn dolnych. Są to bóle unieruchamiające. Do tych dolegliwości nakładają się zespoły przeciążeniowe z więzadeł i mięśni. Chory przyjmuje obronną postawę ciała, zwiększa się napięcie mięśni, napięcie mięśni zwiększa jeszcze ból, a to zwiększa jeszcze wyższe napięcie i jeszcze większy ból. Powstaje patologiczne, „błędne koło” chorobowe.

Bardzo często dyskopatia kończy się operacją, ale dopóki nie ma problemu z oddawaniem moczu i kału, można dyskopatię leczyć, poprzez odpowiednio dobrany ruch (preferencyjny), pozycje ułożeniowe przerywające „błędne koło” chorobowe i prawidłową dobraną terapię manualną.

Przyczyny psychogenne.

„Próba oddzielenia ciała od umysłu przypomina próbę oddzielenia soli z wody morskiej za pomocą noża”

O-Connor

Istnieje ścisła współzależność między bólem oraz innymi dolegliwościami somatycznymi, a przeciążeniem psychicznym, które wywołują analogiczne komplikacje w narządzie ruchu. Mówi się nawet, że 80% dolegliwości w ciele wywołuje psychika i związane z nią emocje.

Psychika reaguje napięciem ciała na pewne sytuacje zewnętrzne. Najbardziej negatywnym bodźcem emocjonalnym oddziaływującym na narząd ruchu jest stres, a zwłaszcza przewlekły. W człowieku nagromadzony, w stresie potencjał energetyczny często nie ma ujścia, np. nie można uciec lub stoczyć walki z przełożonym, nie można wykrzyczeć, zezłościć się. Taka energia tłumiąca uczucia eksploduje do wewnątrz i doprowadza do podwyższonego napięcia spoczynkowego mięśni.

Ciągłe napięcie spoczynkowe powoduje, że aby przeciwstawić się siłom przyciągania ziemskiego, człowiek wkłada więcej energii i napięcia, niż jest mu potrzebne, czyli człowiek musi wtedy jeszcze więcej napiąć mięśnie, aby funkcjonować. Doprowadza to do podwyższonego napięcia spoczynkowego mięśni. Podwyższone napięcie mięśniowe zakodowane zostaje w CUN, jako nowy wzorzec napięciowy, ale podwyższony. Można powiedzieć, że mięśnie i układ nerwowy pracują na wyższych obrotach i napiętych mięśniach, a jeżeli trwa to długo to po latach ludzie ci zatracają umiejętność rozluźniania się. Dlatego też, z biegiem lat mięśnie tracą swoją pierwotną elastyczność, kurczą się, a potem skracają się. Wiąże się to, z przyjmowaniem specyficznej sylwetki ciała, będącej wyrazem charakteru i postaw obronnych osobowości. Procesy te rozpoczynają się już w dzieciństwie.

Według A. Lowena można wyróżnić najczęściej spotykane typy zawieszenia emocji w ciele:

typ „wieszakowy” – głowa schowana między ramionami, które są uniesione wyrażają strach, lęki wewnętrzne;
typ „hak na mięso” – ciało, jakby wisiało na haku, tzw. wdowi garb – na kręgosłupie szyjnym gromadzi się dużo napięcia tworząc garb świadczący o nagromadzeniu i nie rozładowaniu gniewu oraz o nieumiejętności radzenia sobie z problemami;
typ „wisielczy” – osoba o takiej postawie ma skłonności samobójcze.

Niektórzy ludzie wg A. Lowena, aby skompensować ukryte poczucie zagrożenia i małej wartości trzymają się nadmiernie sztywno, zaciskając kolana i pośladki, uwypuklając klatkę piersiową.

Psychogenne zaburzenie uwidacznia się wyraźnie w czynnościach oddechowych. Objawia się to zakłóceniem funkcji oddechowych między wdechem, a wydechem. Ludzie żyjący w ciągłym stresie pozostają zazwyczaj na wdechu, tj. nie potrafią wypuścić powietrza. W końcu oddech się pomniejsza i przyśpiesza. Powstaje często paradoksalny wzorzec oddechowy, najczęściej wyrażający się brakiem umiejętności oddychania brzuchem, upośledzający funkcje jamy brzusznej, lub nieprawidłowe oddychanie klatką piersiową. Zestresowana klatka piersiowa na wdechu staje się sztywna i mało elastyczna. Wg A. Lowena – „rozdymana sztywna klatka piersiowa – to brak umiejętności oddania steru w cudze ręce i brak zaufania”.

Ciało ludzkie odzwierciedla przeróżne przeżycia i związane z nimi emocje, odzwierciedla stan duszy i serca. Ciało jest jak zdjęcie rtg. emocji, przeżyć, postaw i zachowania.

Ból czynnościowy i wszelkie zmiany nieprawidłowe w naszym organizmie są sygnałem od nas samych, dla nas samych. Są informacją z nieświadomości do świadomości. Są sygnałem o przeżyciach przeszkadzających w funkcjonowaniu człowieka. Dolegliwości te pojawiły się po to, żeby człowiek mógł się zmienić. Może to być komunikat typu – zmień tę postawę, zmień sposób myślenia i zachowania, system pracy, życie rodzinne i poza rodzinne, zadbaj o siebie, o swoje ciało, o swoje potrzeby.

„Im nasze ciała miększe i elastyczniejsze tym jesteśmy bliżsi zdrowia. Mówimy, iż ktoś promieniuje zdrowiem „tzn. że jego ciało objawia się wdziękiem ruchów, miękkością i ciepłem. Odczuwamy wtedy żywotność i przyjemność z ciała równoznaczną z radością”
A. Lowen „Duchowość ciała”

Ćwiczenia ochraniające kręgosłup – zobacz ćwiczenia